تیروئید

غده تيروئيد با وزن تقريبى ۱۵ گرم به عنوان يكى از مهم ترين غدد درون ريز بدن است كه جلو گردن قرار دارد. اين غده با ساخت دو هورمون عمده (تيروكسين و تيرونين) در سال هاى نخست پس از تولد در تكامل مغز و پس از تولد در سوخت و ساز، رشد سلول هاى انسانى نقش دارد به نحوى كه در كشور هاى پيشرفته به دليل اهميت فعاليت اين غده نوزادان پس از تولد از لحاظ كاركرد طبيعى غده تيروئيد مورد ارزيابى و غربالگرى واقع مى شوند.

• گواتر

دكتر عليرضا استقامتى فوق تخصص غدد درون ريز و عضو هيات علمى دانشگاه علوم پزشكى تهران در رابطه با شايع ترين بيمارى غده تيروئيد يعنى گواتر مى گويد: «اغلب اوقات با اين سئوال مواجه هستيم كه بين گواتر و تيروئيد چه فرقى است؟تيروئيد يكى از غدد درون ريز بدن است و از اعضاى مهم بدن همه انسان ها است در حالى كه گواتر به معناى بزرگى غده تيروئيد است. اين بزرگى از خفيف تا شديد طبقه بندى مى شود كه مى تواند به صورت قرينه يا غير قرينه رخ دهد.بنابر اظهارات وى در يك تقسيم بندى ساده با سه نوع گواتر روبه رو هستيم. ۱ گواتر ساده ۲ گواتر كم كار ۳ گواتر پركار. شايع ترين گواتر در جوامع مختلف گواتر ساده است. در اين بيمارى در اكثريت موارد فرد بدون علامت است. فرد در معاينه فيزيكى داراى تيروئيد غير نرمال بوده ولى آزمايشات تيروئيدى طبيعى هستند كه گاهى بيماران با مشاهده آزمايشات طبيعى از درمان غافل مى شوند. اما همين بيمارى در صورت علامت دار شدن يعنى بزرگ شدن بيش از اندازه تيروئيد علائم فشارى بر اعضاى مجاور ايجاد مى كند. (نظير احساس گرفتگى در گلو، اشكال در بلع و تنفس)بنابر اظهارات وى علت ايجاد گواتر كاملاً مشخص نيست اما كمبود يد به عنوان يكى از شايع ترين علل گواتر آندميك در سطح دنيا مطرح است.همچنين مشخص شده است برخى از ايمونوگلوبولين ها سبب تحريك سلول هاى تيروئيد و تسريع رشد آن مى شوند.

• كم كارى تيروئيد

كم كارى تيروئيد ممكن است با يا بدون گواتر (بزرگ شدن غده تيروئيد) رخ دهد. در اين حالت فعاليت تيروئيد تحت تاثير اختلالات هورمون هاى تيروئيد مختل است.

۱ جراحى هاى تيروئيد ۲ كمبود شديد يد ۳ عدم تبديل يد به هورمون پس از ورود به تيروئيد (به هر دليلى) ۴ عدم، ناقص يا نابجا تشكيل شدن غده تيروئيد در جنين۵ مصرف يد راديواكتيو در جهت درمان پركارى تيروئيد۶ بيمارى هاشى موتو (التهاب مزمن تيروئيد)۷ بيمارى هاى غده هيپوفيز و هيپوتالاموس

علايم بالينى در كم كارى تيروئيد در افراد مختلف متفاوت است:

۱ هورمون هاى تيروئيد پيش نياز تكامل عقلانى هستند. عدم تشخيص به موقع اين بيمارى در دوران نوزادى منجر به اختلال در تكامل مغز، اختلالات تكامل روانى حركتى مى شود.

۲ در صورت كم كار شدن تيروئيد در سنين مدرسه امكان كاهش توانايى هاى تحصيلى، توقف رشد و... است.

۳ در صورت بروز اين بيمارى در سنين بالا علائم غير اختصاصى رخ مى دهد. نظير ضعف، بى حالى، خستگى و... كه در صورت عدم تشخيص و پيشرفت بيمارى كليه اندام هاى بدن دچار علائم شده و طيف وسيعى از علائم بروز مى كند شامل:

پوست (خشكى، رنگ پريدگى)، مو (زبر و شكننده، ريزش)، دستگاه گوارش (كندى حركات روده، اشتهاى كم، يبوست)، در خانم ها (اختلالات عادت ماهيانه)، تجمع مايع در بدن، اشكال در شنيدن، كم خونى، افزايش چربى خون و... .(قابل ذكر است گاهى كم كارى تيروئيد با چاقى همراه است. عكس اين مسئله صادق نيست در واقع هر فرد چاقى مشكل كم كارى تيروئيد ندارد بنابراين دارو هاى كم كارى تيروئيد در رفع چاقى غير مرتبط با اين بيمارى موثر نبوده و در صورت استفاده از مقادير زياد اين دارو ها در جهت لاغر شدن عوارض جدى رخ مى دهد.)وى در ادامه افزود: اگر بيمارى با وجود تمام علائم بالا تشخيص داده نشود در نهايت با اغماى كم كارى تيروئيد روبه رو هستيم كه امروزه نادر است.

• درمان

دكتر استقامتى در رابطه با درمان تاكيد كرد درمان كم كارى تيروئيد مادام العمر است حتى زنان در دوران باردارى نبايد اقدام به قطع دارو كنند چرا كه در اين زمان نياز به افزايش مقدار دارو است. وى در ادامه متذكر شد علائم و عوارض ناشى از اين بيمارى با درمان برگشت پذير هستند.

• پركارى تيروئيد

در پركارى تيروئيد ميزان بالاى تيروكسين آزاد سرم و كاهش تيروتروپين كمتر از حد طبيعى رخ مى دهد. بنابر گفته هاى فوق تخصص غدد درون ريز پركارى تيروئيد يا گواتر سمى تحت تاثير عوامل مختلفى ايجاد مى شود نظير: ۱ بيمارى گريو (نوعى روند خود ايمنى كه مختص غده تيروئيد است.) ۲ وجود يك يا چند گره فعال درون تيروئيد. ۳ استرس هاى محيطى (به ويژه زمان توقف بيمارى استرس مى تواند منجر به فعال شدن مجدد بيمارى شود.)پركارى برعكس كم كارى تيروئيد در قسمت هاى مختلف بدن فعاليت بيش از حد را نشان مى دهد.پوست (مرطوب)، مو (نرم، حالت ابريشمى، ريزش)، سيستم عصبى (تحريك پذيرى، اضطراب هاى شديد)، دستگاه گوارش (افزايش دفعات اجابت مزاج)، دستگاه تنفس (تنگى نفس)، چشم (خيرگى)، در خانم ها (اختلالات عادت ماهيانه)، آقايان (ناتوانى هاى جنسى)، ضعف، خستگى، لرزش، افزايش فشار خون و...قابل ذكر است. جوانان بيشتر با علائم عصبى، تغيير خلق و خو، تحريك پذيرى، تغيير رفتار و افراد مسن تر با مشكلات قلبى، ضعف و بى حالى مفرط مراجعه مى كنند.

• كمبود يد

دكتر استقامتى پس از اشاره به اين مسئله كه مصرف زياد يد درست نيست افزود: «كشور هايى نظير ژاپن به دليل مصرف زياد غذا هاى دريايى با كمبود يد روبه رو نيستند اما با مشكلات تيروئيدى مواجه هستند. بنابراين مصرف يد بايد در حد مجاز صورت گيرد. گاهى افراد برخى از مواد غذايى را به دليل خاصيت ضد تيروئيدى از رژيم غذايى خود حذف مى كنند در حالى كه اين مواد در غذاى روزانه به اندازه اى مصرف نمى شوند كه منجر به بيمارى شوند نظير كلم، شلغم و يا گاهى افراد براى پيشگيرى از گواتر به رژيم غذايى خود ماهى اضافه مى كنند، ما توصيه به مصرف آن مى كنيم ولى افراد با استفاده از ماهى نمى توانند از بروز گواتر پيشگيرى كنند.در تعدادى از خانواده ها گواتر بيشتر مشاهده مى شود. بنابر اظهارات دكتر استقامتى نقش فاكتور ارث در بروز اين بيمارى دقيقاً مشخص نيست. اما در بيمارى هاى خود ايمنى تيروئيد امكان انتقال وجود دارد.بيمارى هاى تيروئيد در خانم ها بيشتر از آقايان مشاهده مى شود. (گاهى تا ده برابر) اما نقش دقيق فاكتور جنس در بروز اين مسئله مشخص نشده است.مشخص شده است بعضى از ريز مغذى ها نظير سلنيوم، فاكتور هايى در خاك و برخى عوامل ميكروبى در آب مى توانند منجر به بروز گواتر شوند.ميزان مورد نياز يد ۱۵۰ تا ۳۰۰ ميكرو گرم در رژيم غذايى است. معمولاً از طريق مصرف نمك هاى يد دار تامين مى شود.