ويتامين D

ويتامين D

مسيرهاي فيزيولوژي و بيوشيميايي

جذب روده اي كلسيم و فسفر، توسط شكل فعال ويتامين D يعني 25 و 1ـ دي هيدروكسي كوله كلسيفرول تحت تاثير قرار مي‌گيرد. اين تركيب ويتامين D نقش تنظيم كنندگي هموستاز كلسيم و فسفر را به عهده دارد. اين ويتامين به دو شكل وجود دارد: ويتامين D₂ (ارگوكلسيفرول) و ويتامين D₃ (كوله كلسيفرول). ويتامين D₃ به طور طبيعي تحت تاثير نور خورشيد و از 7 ـ دهيدروكوله كلسيفرول در پوست ساخته مي‌شود. ويتامين D₂ تحت تاثير اشعه ماوراء بنفش از استرول گياهي و اروگوسترول گياهي ساخته مي‌شود. به نظر مي‌رسد كه فعاليت ويتامين‌هاي D₂ و D₃ در بدن انسان يكسان است. ويتامين D براي حفظ يكپارچگي اسكلت و استفاده مناسب از كلسيم و فسفر لازم است. نوزادان و كودكان بيشترين نياز را به آن دارند. وقتي كه دريافت, ناكافي باشد, ممكن است راشيتيسم ايجاد شود. در بزرگسالان اين كمبود ممكن است منجر به استئومالاسي شود.

جذب

ويتامين D غذا همراه با چربي ازدئودنوم و ژژونوم جذب مي‌شود و با شيلوميكرون, تركيب شده و توسط كبد برداشت مي‌شود. سود جذب چربي بر جذب ويتامين D  اثر دارد.

متابوليسم و دفع

كوله كلسيفرول در كبد به 25-OH-D₃ تبديل مي‌شود. موثرترين و قوي‌ترين متابوليت ويتامين D در كليه ها توليد و بر اساس نياز رشد, بارداري و شيردهي تنظيم مي‌شود. هورمون پاراتيروئيد, پايين بودن فسفات سرم, استروژن, پرولاكتين و هورمون رشد سبب افزايش و بالا رفتن سن سبب كاهش تشكيل آن مي‌شود. ويتامين D به وسيله هيدروكسيلاز كبدي تجزيه و در صفرا دفع مي‌شود. تنها 2% آن در ادرار دفع مي‌شود. نياز به ويتامين D بر حسب ميكروگرم كوله كلسيفرول يا واحد بين‌المللي بيان مي‌شود, 1 ميكروگرم كوله كلسيفرول معادل IU40 است.

منابع غذايي

نياز به ويتامين D به طور طبيعي با اثر نور خورشيد بر روي 7 ـ دهيدروكلسترول در پوست و توليد ويتامين D₃ تامين مي‌شود. در مناطقي كه نور خورشيد كم است, تشكيل ويتامين D ممكن است, كافي نباشد. منابع رژيمي اين ويتامين محدود به جگر, تخم مرغ, كره, شير غني شده و روغن ماهي است.

ارزيابي وضعيت تغذيه اي

وضعيت ويتامين D از طريق اندازه گيري, 25-OH-D₃ و25-(OH)₂-D₃  و 1 سرم سنجيده مي‌شود. اندازه گيري سرمي, 25-OH-D₃ شاخص قابل اعتمادي براي ذخاير ويتامين D است. ميزان 25-(OH)₂-D₃ و 1 از اين نظر قابليت اعتماد كمتري دارد. براي بزرگسالان ميزان سرمي 25-OH-D₃ برابر ng/ml 55-10 و 25-(OH)₂-D₃ و 1 برابر pg/ml 50-10 قابل قبول است. كمبود ويتامين D ممكن است با كاهش فسفات سرم و كلسيم و افزايش فسفاتاز قليايي, هيدروكسي پرولين ادراري و هورمون تيروئيد همراه باشد. يافته هاي رونتگنوگرام در ارزيابي راشيتيسم و استئومالاسي سودمند هستند.

علائم و نشانه هاي كمبود و درمان آن

راشيتيسم و استئومالاسي در بعضي از كشورهاي صنعتي، شايع نيستند. راشيتيسم كودكان با اختلالات رشد سلول‌هاي غضروف, بزرگي صفحه رشد اپي‌فيز و انباشته شدن ماتريكس استخواني آهكي نشده, شناخته مي‌شود. در بزرگسالان, كمبود ويتامين D سبب استئومالاسي مي‌شود. مصرف درازمدت داروهاي ضد تشنج (مانند فنوباربيتال و فنيتوئين) ممكن است منجر به پيدايش راشيتيسم و استئومالاسي شود. نوزاداني كه از شير مادر يا فرمول‌هاي غني نشده تغذيه مي‌شوند, بايد روزانه 400 واحد بين‌المللي مكمّل ويتامين D دريافت كنند. راشيتيسم واضح معمولاً با 1000 واحد ويتامينD روزانه درمان مي‌شود. براي پيشگيري و معالجه راشيتيسم تغذيه اي, درمان ريكتز متابوليك و استومالاسي و درمان هيپوپاراتيروئيديسم, از ويتامين D به سطح وسيع استفاده مي‌شود. نارسايي مزمن كليوي با كاهش توانايي كليه ها در تبديل 25-OH-D₃ به 25-(OH)₂-D₃ و 1 شناخته مي‌شود.

استفاده از دوزهاي بالا و اثرات آن

مسموميت با ويتامين D, با غلظت بالاتر از ng/ml400, 25-OH-D₃ پلاسما همراه است. نشانه ها و علائم اوّليه, مسموميت, ضعف, خستگي, سردرد, تهوع, استفراغ, هيپركلسمي و اختلال در عمل كليه است. هيپركلسمي مي‌تواند سبب رشد در كودكان شود. دوزهاي بالاي ويتامين D باعث دكلسيفيه شدن استخوان مي‌شود. به علّت بالقوه بودن مسموميت, ويتامين D نبايد بيش از ميزان RDA داده شود.