ويتامين B6

ويتامين B₆

مسيرهاي فيزيولوژي و بيوشيميايي

ويتامين B₆ شامل تركيبات پيريدوكسين, پيريدوكسال و پيريدوكسامين است. اين سه شكل در بدن به همديگر تبديل مي‌شوند. ويتامين B₆ به شكل فسفوريله, كوآنزيم تعداد بيشماري از واكنش‌هاي متابوليسم پروتئين است. اين واكنش‌ها شامل ترانس آميناسيون, دآميناسيون و دكربوكسيلاسيون هستند. اعمال ويتامين B₆ متنوع است و شامل تبديل گليسين و سرين به همديگر, تبديل هموسيستئين به سيستاتيونين, تشكيل نياسين و سروتونين از تريپتوفان و تشكيل دلتا ـ آمينولولنيك اسيد براي سنتز هِم است. اين ويتامين در آنزيم فسفوريلاز كه گليكوژن را به گلوكز 1ـ فسفات تبديل مي‌كند, موجود است.

جذب

بيشتر اشكال فسفوريله ويتامين B₆, قبل از جذب توسط فسفاتازهاي روده هيدروليز مي‌شوند. اين ويتامين توسط يك فرايند غيرقابل اشباع جذب مي‌شود. ويتامين B₆ ممكن است به شكل پيوند يافته كونژوگه شده با (بتا ـ گلوكوزيد) در برخي گياهان موجود باشد كه از نظر بيولوژيكي براي انسان غيرقابل دسترسي است.

متابوليسم و دفع

كبد در تبديل پيريدوكسين به پيريدوكسال و پيريدوكسال فسفات جهت استفاده ساير بافت ها, نقش عمده اي دارد. در بيماران سيروزي, سطح ويتامين B₆ كبدي به طور قابل ملاحظه اي كاهش مي‌يابد و توانايي تبديل پيريدوكسين به پيريدوكسال فسفات مختل مي‌شود. اشكال فسفريله شده اين ويتامين با آلبومين به طور محكمي پيوند شده و براي بافت‌ها غيرقابل دسترسي است. پيريدوكسال آزاد توسط بافت‌ها برداشت مي‌شود. مقادير كمي از ويتامين B₆ در ادرار دفع مي‌شود. قسمت اعظم ويتامين B₆ مصرف شده به 4 ـ اسيد پيريدوكسيك تبديل و دفع مي‌شود. ذخيره اين ويتامين در بدن كم است (20 تا 30 ميلي گرم) و بدن با يك رژيم فقير از B₆, بعد از 30 روز تخليه مي‌شود.

RDA و تداخلات مواد مغذي

نياز به ويتامين B₆ با افزايش ميزان پروتئين رژيم, افزايش مي‌يابد. با دريافت متوسط روزانه 100 گرم پروتئين, mg2/2 پيريدوكسين در روز براي بزرگسالان نياز است. دريافت پايين‌تر پروتئين ممكن است نياز به ويتامين B₆ را به mg/day 5/1 كاهش دهد. زناني كه از قرص‌هاي خوراكي ضد بارداري استفاده مي‌كنند به ويتامين B₆ بيشتري نياز دارند. اما اهميّت باليني اين اثر ناچيز است. در اثر مصرف طولاني مدت داروهايي مثل ايزونيازيد, پني سيلامين, سيكلوسرين و هيدرالازين ممكن است نياز به مكمّل ويتامين B₆ كاهش و عوارض جانبي عصبي افزايش يابد. از مصرف مكمّل‌هاي ويتامين B₆ در بيماران دريافت كننده لوودوپا براي درمان بيماري پاركينسون, بايد جلوگيري شود. زيرا ممكن است با متابوليسم لوودوپا تداخل پيدا كند.

منابع غذايي

ويتامين B₆ موجود در غذاها بيشتر به شكل پيريدوكسين, پيريدوكسال فسفات و پيريدوكسامين فسفات است. در فرايندهايي مثل كنسرو كردن گوشت و سبزيجات و آسياب كردن گندم, ويتامين B₆ از دست مي‌رود. ماهي, ماكيان و ساير گوشت‌ها و همچنين هويج, نخود فرنگي, سيب زميني, گوجه فرنگي, كلم بروكسل, منابع خوب اين ويتامين هستند.

ارزيابي وضعيت تغذيه اي

وضعيت ويتامين B₆ ممكن است با استفاده از چند روش آزمايشگاهي ارزيابي شود. عموماً براي ارزيابي آن, از فعاليت ترانس آمينازهاي خون و دفع گزانتورنيك اسيد بعد از خوراندن مقداري تريپتوفان استفاده مي‌شود. همچنين اندازه گيري پيريدوكسال و پيريدوكسال فسفات پلاسما يا دفع 4 ـ اسيد پيريدوكسيك مفيد است.

علائم و نشانه هاي كمبود و درمان آن

كمبود ويتامين B₆ به ندرت اتفاق مي‌افتد و علائم باليني و نشانه هاي بيماري ناشي از كمبود, هنوز به خوبي مشخص نشده اند. رايج‌ترين عوارض باليني, تغييرات سيستم اعصاب مركزي و غيرطبيعي بودن الكتروانسفالوگرام است.

در نوزادان تحريك پذيري بالا و حملات صرعي ممكن است اتفاق افتد. در بزرگسالان, علائم زير احتمالاً بيشتر ديده مي‌شوند: اگزما و درماتيت سبوره اي در اطراف گوش, بيني, دهان, ترك لب‌ها, تورّم زبان و زخم گوشه دهان و گاهي ممكن است كم‌خوني هيپوكروميك ميكروسيتيك نيز مشاهده شود. افزايش دفع اسيد گزانتورنيك رخ مي‌دهد؛ زيرا متابوليسم تريپتوفان در اثر كمبود B₆ مختل مي‌شود. با توجه به اين كه كمبود B₆ احتمالاً با كمبود يك يا چند ويتامين گروه B همراه است, درمان با مولتي ويتامين B كمپلكس مناسب است. در آمريكا علائم كمبود B₆ بيشتر به شكل نِوريت ناشي از درمان با ايزونيازيد ديده مي‌شود.

استفاده از دوزهاي بالا و اثرات آن

سندرم‌هاي وابسته به ويتامين B₆, به درمان با دوز بالا نياز دارند. پيريدوكسين سميّت كمي دارد, اما مصرف مكمّل‌هاي روزانه mg 200 پيريدوكسين بيش از چند ماه با قطع مكمّل ممكن است منجر به وابستگي به مكمّل شوند. يك نوروپاتي حسّي سمّي در افرادي كه مدّت طولاني روزانه بيش از mg 500 مصرف مي‌كنند, گزارش شده است. ايزونيازيد با پيريدوكسال يا پيريدوكسال فسفات تركيب مي‌شود و آن را به شكل غيرفعّال تبديل مي‌كند. مكمّل پيريدوكسين ممكن است جهت جبران اين شكل غيرفعّال، ضروري ‌باشد. ويتامين B₆ اثرات مفيد لوودوپا را در درمان بيماري پاركينسون كاهش مي‌دهد.