بیماریهای قلبی عروقی در حال تبدیل شدن به اصلی ترین عامل مرگ و میر و ناتوانی بشر در اغلب کشورهای جهان هستند . این بیماریها در حال حاضر جزو سه علت اول مرگ و میر و ناتوانی انسان در سراسر دنیا هستند . درگذشته بیماریهای عفونی و واگیر عامل عمده مرگ و میر های بشر بودند ، امّا امروزه بیماریهای غیرواگیر تبدیل به عوامل خطرناکتر شده اند . اگرچه خطرات ناشی از بیماریهای مسری بدلیل ماهیت واگیری آنها فوری و آنی تر است امّا عوارض ناشی از بیماریهای مزمن مثل بیماریهای قلبی عروقی ماندگارتر ، پرهزینه تر و ناتوان کننده تر هستند .هرچند بعضی از عوامل ایجاد و پیدایش بیماریهای قلبی عروقی مثل سن غیر قابل مداخله هستند ، امّا روشهایی برای پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی وجود دارد . با بکار بستن این روشها و شیوه ها می توان از ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی پیشگیری کرد و یا حداقل بروز آنها را به تأخیر انداخت .

امکان ایجاد بیماریهای قلبی عروقی بعد از سن 40 سالگی در مردان 49% و در زنان 39% است . در ایران براساس مطالعات انجام شده در 4 استان برروی علل مرگ و میر در سال 1379 و 1380 نشان داده شده که بیماریهای قلبی عروقی مسئول 6/34% کل مرگ ها بوده اند .

عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی :

عوامل خطر غیرقابل تعدیل :

عواملی هستند که غیرقابل تغییر و مداخله هستند . این عوامل همراه فرد هستند و فرد و جامعه نمی توانند برای تغییر در آن دخالتی بکنند .

این عوامل عبارتند از :

1 ) سن : هرچقدر سن بالاتر رود احتمال خطر بیماریهای قلبی عروقی هم بیشتر می شود .

2 ) جنس : مردان بیشتر از زنان احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را دارند .

3 ) سابقه خانوادگی : در کسانی که سابقه خانوادگی بیماریهای قلبی عروقی بخصوص در سنین پایینتر را دارند احتمال بروز این بیماریها بیشتر است .

عوامل خطر رفتاری :

این عوامل به رفتار و نحوه زندگی بستگی داشته و قابل پیشگیری هستند :

1 ) استعمال دخانیات

2 ) زندگی کم تحرک و عدم وجود فعالیت فیزیکی مناسب

3 ) رژیم غذایی ناسالم ( حاوی چربی اشباع شده و کلسترول زیاد ، مصرف زیاد کالری و نمک و مصرف الکل )

عوامل خطر فیزیولوژیک :

1 ) فشارخون بالا 2 ) چاقی

3 ) افزایش چربی خون 4 ) دیابت ( مرض قند )

عوامل خطر رفتاری :

1 ) استعمال دخانیات :

استعمال دخانیات بعنوان یکی از عوامل خطر بیماریهای قبی عروقی در دنیا شیوع زیادی دارد . دود سیگار بیش از 4000 نوع ماده شیمیایی دارد . حداقل 43 % از مواد شیمیایی موجود در سیگار سرطانزا هستند . استعمال سیگار قطعاً میزان سرطانهای ریه ، گلو ، دهان ، مثانه و کلیه را زیاد می کند . نیکوتین ماده اعتیادآور سیگار است و ضربان قلب و فشارخون را تحت تأثیر قرار می دهد و روی عروق نیز تأثیر می گذارد .

اساسی ترین مسئله در این خصوص عدم شروع استعمال دخانیات است و در صورت شروع مصرف دخانیات ترک بموقع آن است .

موارد زیر از اثرات ترک سیگار است :

1 ) موجب افزایش اعتماد به نفس می شود .

2 ) به تناسب اندام فرد کمک می کند .

3 ) از نظر اقتصادی موجب صرفه جویی می شود .

4 ) موجب زیبایی ظاهر می شود .

5 ) مشکلات جنسی ایجاد شده را برطرف می کند .

6 ) موجب سلامت کودکان و نوزادان خانواده می شود .

استعمال دخانیات اثر تقویت کننده برسایر عوامل خطر دارد . در سکته قلبی استعمال دخانیات بطور مستقیم موجب افزایش خطر مرگ ناگهانی و تشدید بیماریهای ریوی می شود .

2 ) زندگی کم تحرک و عدم وجود فعالیت فیزیکی مناسب

یکی از پیامدهای پیشرفت تکنولوژی کاهش فعالیت بدنی است . در کسانی که فعالیت فیزیکی ندارند احتمالاً ابتلا به بماریهای قلبی عروقی دو برابر بیشتر است . فعالیت فیزیکی مناسب و استاندارد باعث کاهش ریسک بروز بیماریهای قلبی عروقی می شود و انجام فعالیتهای ورزشی از نوع استقامتی مثل دوچرخه سواری ، کوهنوردی و پیاده روی موجب پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی می شود .

کاهش تحرک جسمانی باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت ، سرطان روده بزرگ ، فشارخون بالا ، سرطان پستان ، اختلالات چربی خون و پوکی استخوان می شود .

بعضی از فواید تحرک جسمانی عبارتند از :

- احتمال ترک موفقیت آمیز سیگار در کسانی که فعالیت بدنی منظم دارند بیشتر است .

- با فعالیت مناسب ، چربی های مضر خون که از مهمترین عوامل تنگی عروق قلب هستند ، کاهش می یابند .

- تحرک کافی می تواند چربی های مفید خون را که اثر محافظت کننده بر قلب دارند را افزایش دهد .

- فعالیت مناسب مستمر ، فشارخون بالا را کاهش می دهد .

- عدم تحرک ، خطر بروز بیماری فشارخون بالا را 30 تا 50 درصد افزایش می دهد .

- احتمال دیابت درافرادی که وزن مناسب دارند کمتر است . فعالیت می تواند نیاز به انسولین را در افراد دیابتی کاهش دهد .

- فعالیت مناسب می تواند به کنترل وزن و تناسب اندام کمک نماید . عدم تحرک کافی خطر ابتلا به چاقی را دو برابر افزایش می دهد .

- تحرک جسمانی مناسب در فرد مقاومت بیشتری در برابر استرس و اضطراب ایجاد می کند و افسردگی را کاهش می دهد و اعتماد به نفس را زیاد می کند .

3 ) رژیم غذایی ناسالم

رژیم غذایی ناسالم باعث ایجاد و تشدید عوامل خطری مثل چاقی ، افزایش چربی خون و افزایش فشارخون می شود . رژیم غذایی عامل اصلی تنظیم فشارخون است . کاهش چربی در رژیم غذایی باعث می شود که خطر ابتلا به ناراحتی های قلبی برای هر فرد کاهش یابد .

غذاهایی که خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را کاهش می دهند شامل مواد غذایی حاوی ویتامین B و پروتئین سویا هستند . ویتامین ها تأثیر زیادی روی کاهش بیماریهای قلبی عروقی دارند .

نکات زیر باید برای تغذیه سالم رعایت شود :

- میزان چربی در رژیم غذایی باید کمتر از 30 % کل کالری دریافتی باشد .

- چربی های اشباع شده رژیم غذایی باید کمتر از 10 % کل کالری باشد .

- میزان سدیم دریافتی رژیم غذایی باید حداکثر 2500 میلی گرم در روز باشد .

- مقادیر شیرینی و نوشابه های صنعتی و غلات سبوس دار باید حداکثر 6 تا 11 واحد در روز باشد .

- برنامه تغذیه سالم روزانه باید شامل موارد زیر باشد :

· مقادیر حبوبات باید 2 تا 4 واحد درروز باشد .

· میزان مصرف سبزیها 3 تا 5 واحد در روز باشد .

· میزان مصرف میوه ها باید 3 تا 4 واحد در روز باشد .

· میزان شیر و لبنیات باید 2 تا 4 واحد در روز باشد .

· مجموع حبوبات و مغزها و آجیل ها ، گوشت ، ماهی و گوشت قرمز باید 2 تا 4 واحد در روز باشد .

مواد غذایی زیر از بروز بیماریهای قلبی عروقی جلوگیری می کنند :

غذاهای دریایی ، میوه ها وسبزیجات ، آجیل ، غذاهای سلولزی ، غذاهای غنی از منیزیوم ، سیر ، پیاز ، روغن زیتون و غذای حاوی ویتامین C,E و بتاکاروتن از بیماریهای قلب و عروق جلوگیری می کنند .

· ماهی حاوی مقادیر زیادی چربی امگا – 3 است که موجب کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی می شود .

· سبزیجات و میوه موجب محافظت فرد در مقابل بیماریهای قلبی عروقی می شود ، سیروپیاز و سبزیهای سرشار از آنتی اکسیدان های ضد انعقاد هستند .

· روغن زیتون باعث افزایش سطح چربی محافظت کننده بدن می شود .

· در مصرف تخم مرغ و نیز شیرینی ها احتیاط کنید .

· فندق ، روغن زیتون و بادام نمونه هایی از غذاهای محافظت کننده قلب هستند .

· مصرف کره ، خامه و شیر چرب موجب افزایش بیماریهای قلب و عروق می شود .

· مواد سرشار از منیزیوم مثل لوبیا سبز ، مواد سبزینه ای و جوانه گندم اثر محافظت کننده دارند .

· مواد سرشار از اسید فولیک اثر محافظت کننده دارند .

· بعضی از غذاهایی که از تشکیل لخته های خونی جلوگیری می کنند شامل این موارد هستند : سیر ، پیاز ، فلفل قرمز ، قارچ سیاه ، زنجبیل ، سبزیها ، روغن زیتون ، غذاهای دریایی و چای .

· چای در پیشگیری از تشکیل لخته خون کمک کننده است .

· غذاهایی که از حمله های قلبی جلوگیری می کند و یا میزان آسیب را کاهش می دهد شامل میوه ها ، سبزیها ؛ غذاهای دریایی و ماهیها هستند .

· غذاهایی که در افزایش موارد حمله های قلبی تأثیر دارند شامل نمک و چربیهای اشباع شده حیوانی مثل کره هستند .

چند نکته :

· چربی های اشباع شده حیوانی بالاترین میزان کلسترول خون راایجاد می کند و به وفور در گوشت ماکیان و محصولات لبنی یافت می شوند . بنابراین از خوردن کره ، شیرپرچرب ، پنیر ، گوشت و پوست ماکیان خودداری شود .

· هیچ وقت بیش از 10 % کالری از طریق چربی حیوانی اشباع شده تأمین نشود . از غذاهایی که روی برچسب آن عبارت روغن نباتی هیدروژنه نوشته شده کمتر مصرف شود .

· استفاده از رژیم غذایی با مقدار ناکامل چربی انواع کلسترول خطرناک (LDL ) را افزایش می دهد . بنابراین چربی باید میزان مناسب از رژیم غذایی را تشکیل دهد ولی مقدار کمتر آن چربی حیوانی باشد .

· افزایش مصرف کربوهیدرات به جای چربی میزان کلسترول خطرناک را در خون زیاد می کند . بنابراین محدودیت مصرف چربی و افزایش مصرف کربوهیدرات خطرناک است .

· 3 تا 5 درصد کاهش وزن ، میزان کلسترول را تا 18 % کاهش می دهد .

عوامل خطر فیزیولوژیک :

1 ) فشارخون بالا

فشارخون بالا معمولاً با سایر عوامل خطر قلبی و عروقی مثل چربی خون بالا ، استعمال دخانیات ، کم تحرکی و ... همراه است .بنابراین درمان فشارخون مستلزم تعدیل سایر عوامل خطر است . افزایش فشارخون احتمال سکته قلبی و مغزی را به شدت افزایش می دهد .فشارخون در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است .

توصیه های پیشگیری از فشارخون بالا :

· باید افراد تشویق شوند تا شیوه های زندگی سالم را انتخاب کنند .

· عدم استعمال دخانیات و ترک دخانیات در صورت مصرف .

· پیشگیری از افزایش وزن و کاهش وزن در صورت اضافه وزن .

· محدود کردن میزان مصرف روزانه نمک .

· محدود کردن مصرف الکل .

· انجام دادن حدود 30 دقیقه ورزش روزانه .

· مقدار مصرف روزانه پتاسیم کافی باشد .

· مقدار مصرف روزانه کلسیم و منیزیوم به منظور حفظ سلامت عمومی باید در حد کافی باشد .

2 ) چربی خون بالا

ارتباط بین سطح کلسترول و تری گلیسرید بالای خون و بیماریهای قلبی عروقی کاملاً اثبات شده است .

10 % افزایش کلسترول سرم خطر بیماریهای قلبی عروقی را حدود 20 تا 30 % افزایش می دهد .

از بین چربی های خوراکی ، تنها چربی های اشباع شده ( مانند کره ، روغن حیوانی ، پیه ، دنبه ، چربی طیور ، روغن نارگیل و روغن نخل ) موجب افزایش کلسترول خون می شوند .

اسیدهای چرب غیراشباع یگانه ( مانند وغن زیتون ، دانه آفتاب گردان و بادام زمینی ) می توانند در کاهش کلسترول خون مؤثر باشند .

اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه ( مانند روغن ماهی ، روغن آفتاب گردان ، سویا و ذرت ) تمایل به کاهش کلسترول خون و همچنین HDL دارند و ممکن است چسبندگی پلاکتها را نیز کم کنند .بنابراین نقش حفاظتی داشته و جدار عروق را از خطر تصلب شرائین مصون نگه می دارد .

منابع عمده کلسترول عبارتند از : گوشتهای چرب ، جگر ، قلوه ، مغز ، زرده تخم مرغ ، پوست مرغ و طیور .

3 ) چاقی :

چاقی یا افزایش بیش از حد مورد انتظار وزن بدن مطمئناً با افزایش خطر بیماریهای قلبی عروقی رابطه دارد . علت اصلی مرگ های نابهنگام افراد چاق بیماریهای قلبی عروقی است . فشارخون ، ترومبوز شریانی و نارسایی قلب به میزان قابل توجهی در افراد چاق بیشتر از افرادی است که وزن مناسب دارند .

چاقی حساسیت بافتها به عمل انسولین را کاهش و در نتیجه خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهد . برنامه های پیشگیری از چاقی باید در سنین کودکی و در زیر 12 سالگی شروع شود .

بعضی از عوامل محیطی که فرد را مستعد چاقی می کنند عبارتند از : دسترسی آسان به غذاهای چرب پرکالری و هم قیمت با میوه جات و سبزیجات ، استفاده از وسایل نقلیه موتوری بجای پیاده روی یا دوچرخه سواری ، تماشای زیاد تلویزیون و عدم آگاهی .

یکی از روشهای محاسبه وزن متناسب هر فرد محاسبه اندکس بدن ( BMI ) است که به روش زیر محاسبه می شود :

وزن ( کیلوگرم )= BMI

مجذور قد ( متر )

مقادیر BMI